1. ÖLÇME
1.1. Ölçmenin Tanımı ve Önemi
Bilinen bir değerle bilinmeyen bir değerin
kıyaslanmasına ölçme adı verilir.
Makine parçalarının veya yapılan herhangi işin görevini yapabilmesi için
istenen ölçülerde olması gerekir. Bu amacın gerçekleşmesi içinde imalat
sırasında ve sonrasında parçaların ölçülmesi gerekir.
1.2. Ölçme Çeşitleri
Doğrudan (direkt) Ölçme: Ölçü takımları ile
yapılan ölçmedir. Bu ölçme işleminde ölçü, ölçme takımından doğrudan okunur.
Dolaylı Ölçme: Bu işlemde ölçü aleti belli bir
kıyaslama parçasına ayarlanır. Ölçme kıyaslama parçasına göre yapılır. Örneğin
pergel ile iç ve dış çap kumpasları ile mastarlar ile ölçme gibi.
1.3. Ölçmeyi Etkileyen Faktörler
Ø
Ölçü
aletinin hassasiyeti
Ø
Ölçme
işlemi yapılan ortamın, ölçü aletinin, ölçülen parçanın ısısı
Ø
İşin
hassasiyeti
Ø
Ölçülecek
iş parçasının fiziksel özelliği
Ø
Ölçme
yapılan yerin ışık durumu
Ø
Ölçme
yapan kişiden kaynaklanan faktörler
Ø
Ölçme
yapan kişinin bigisi
Ø
Bakış
açısı
Ø
Ölçme
yapan kişinin ruhsal durumu
1.4. Uzunluk Ölçü Sistemleri
1.4.1. Metrik Sistem
Bu ölçü sisteminde
birim metredir. (m) harfi ile simgelendirilir. Makina ve metal teknolojilerinde
metrenin as katları kullanılır. 10
m ,100 cm,10 mm gibi gösterilir.
Uzunluk
Ölçüleri
|
As
Katları
|
|||||
m
|
dm
|
cm
|
mm
|
µ
|
||
1
|
Metre (m)
|
1
|
10
|
100
|
1000
|
1.000.000
|
1
|
Desimetre (dm)
|
0.1
|
1
|
10
|
100
|
100.000
|
1
|
Santimetre (cm)
|
0.01
|
0.1
|
1
|
10
|
10.000
|
1
|
Milimetre
(mm)
|
0.001
|
0.01
|
0.1
|
1
|
1.000
|
1
|
Mikron (µ)
|
0.000001
|
0.00001
|
0.0001
|
0.001
|
1
|
Tablo1: Metrenin as katlarının birbirine çevrilmesi
Metal
Teknolojilerinde ölçüler (mm) olarak verilir. Ancak büyük boyutlu işlerin
ölçülerinde (m) kullanılır.Örneğin ; 40 mm , gereç boyutlarında ■ 10x10 ,□30x30x2,5
gibi gösterilir.
1.4.2. Inch (parmak) Sistemi
Bu ölçü sisteminde birim YARDA’dır. 1 Yarda = 3 Ayak = 36 Parmaktır.
Makina ve metal teknolojilerinde yardanın as
katlarından parmak ve bölüntüleri kullanılır. Parmak (˝) işareti ile ifade edilir. 1˝, 2˝, 1/2˝, 5/16˝,
3/8˝ gibi gösterilir.
ÖNEMLİ: 1˝
= 25.4 mm ‘ dir.
1.4.3. Uzunluk Ölçü Sistemlerinin Birbirine Çevrilmesi
1 - 3
/ 8 ˝ kaç mm eder hesaplayalım.
2 - 1 /4" kaç mm eder
hesaplayalım.
1 " =
25,4 mm
ise 1
" = 25,4 mm ise
3 / 8" = X
eder.
1 / 4 " = X
eder.
X
= 3 x 25,4 / 8 X = 1 x 25,4 / 4
X
= 76,2 / 8 X = 9,52 mm eder. X = 25,4 / 4 X = 6,35 mm eder.
3 - 5
/ 16 " kaç mm eder hesaplayalım 4 - 57,15 mm kaç parmak (") eder
hesaplayalım.
1 " = 25,4 mm ise 25,4 mm =
1" ise
5 / 16 " = X
eder. 57,15 = X ‘’ eder
X
= 5 x 25,4 / 16
X = 57,15 / 25,4
X = 127 / 16 X = 7,93 mm eder. X = 2 ¼ "eder.
1.4.4. Ölçmede Kullanılan Aletler ve Bu Aletlerin Kullanılması
Ölçmede kullanılan uzunluk ölçü aletleri
aşağıdaki şekilde gruplandırılırlar:
Ø
Bölüntülü
ölçü aletleri
Ø
Metreler
Ø
Çelik
cetveller
Ø
Ölçü
taşıma aletleri
Ø
Pergeller,
Ø
İç ve
dış çap kumpasları
Ø
Ayarlanabilir
ölçü aletleri
Ø
Sürmeli
kumpaslar
Ø
Mikrometreler
Ø
Sabit
ölçü aletleri
Ø
Şablonlar
Ø
Mastarlar
1.4.5. Uzunluk Ölçü Aletlerinin Gruplandırılması
Bölüntülü Ölçü Aletleri
Metreler
Ölçmede en çok kullanılan çizgisel bölüntülü
ölçü aletleridir. Metreler büyük boyutlu parçaların ölçülmesinde ve hassasiyet
istenmeyen küçük parçaların ölçülmesinde kullanılır. Metrelerin ölçü
hassasiyeti 1mm ve 0,5 mm‘ dir.
Metreler kullanım amaçlarına göre şerit
metreler ve katlanır metreler olmak üzere iki gruba ayrılır.Şekil- 1.1
Şerit metreler büyük uzunlukların ölçülmesinde
kullanılırlar. Uzunlukları 2, 3, 5, 10, 20, 30 ve 50 metre genişlikleri ise
12 – 16 mm
olarak paslanmaz yay çeliklerinden üretilirler.
Metreler ile ölçüm yaparken metrenin uç kısmı
ölçülecek parçanın esas alınan yüzeyine tam temas etmelidir.Resim 1.1
Katlanır metreler
hassas olmayan uzunluk ölçümlerinde kullanılırlar. Ölçü hassasiyetleri 1’ mm dir. Ahşap malzemelerden, çelik malzeme ve
alüminyum malzemeden yapılırlar.Uzunlukları 1 metredir.
Çelik Cetveller
Makine ve metal
teknolojileri atelyelerinde ölçme ve markalama işlemlerinde kullanılan ölçü
aletleridir. Çelik cetveller yay çeliğinden 20 mm genişlikte 100 – 1000 mm boylarında ve 0,5 mm kalınlıkta
üretilirler. Bölüntüleri 0,5mm aralıklı olabileceği gibi 1 mm olabilir.Resim 1.2
Bazı çelik
cetvelleri bir tarafı mm bölüntülü diğer tarafı ise (") parmak bölüntülü
olabilir. Çelik cetvellerin bazılarının arkasında parmak ölçülerinin metrik
değerleri yazılı olarak verilmiştir.
 |
Resim 1.2: Çelik Cetvel
|
ÖNEMLİ: Çelik cetveller tornavida gibi kullanılmamalıdır, kullanım sırasında
nokta, çizecek, eğe ve pergel gibi araçlardan zedelenmemelidir, keskin
köşelerden korunmalıdır.
Ölçü
Taşıma Aletleri
Pergeller
Makine ve metal teknolojisinde markalama
işleminde kullanılan pergeller, aynı zamanda, ölçü takımlarından herhangi bir
ölçüye ayarlanıp ölçü taşıma işleminde de kullanılır. Resim 1.3
 |
| Resim 1.3: Pergel |
ÖNEMLİ : Pergelleri nokta ve çizecek gibi kullanmayınız.
İç ve Dış Çap Kumpasları
Bu kumpaslar sıcak şekillendirme işlemlerinde
kullanılırlar. Ölçü takımlarından herhangi bir ölçüye ayarlanıp ölçü taşıma
işleminde kullanıldıkları gibi iç ve dış çap ölçmede de kullanılırl. Resim
1.4-1.5 kumpaslar ve ölçme şekli
verilmiştir.
 |
| Resim 1.4: İç ve dış çap kumpasları |
 |
| Resim 1.5: Dış çap kumpası ile ölçme işlemi |
ÖNEMLİ: İç ve dış çap kumpasları ile ölçme yaparken istenen ölçü muhafaza
edilmelidir.
Ayarlanabilir Ölçü Aletleri
* Sürmeli Kumpaslar
* Özel Kumpaslar
* Modül Kumpasları
* Mikrometreler
Sabit Ölçü Aletleri
* Şablonlar
* Mastarlar
KAYNAK:
KAYNAK:
Ø
BAĞCI Mustafa, Yakup ERİŞKİN,. Ölçme
Bilgisi ve Kontrol, M.E.B Basımevi İstanbul
1988
Ø
ÇELİK Salih, Ölçme ve
Kontrol, M.E.B Basımevi, İstanbul 1989
Ø
SERFİÇELİ Y.Saip, Metal işleri Meslek Teknolojisi 1 Genç
Büro Basımevi Ankara 2000
Ø
Mitutoyo. Hassas Ölçü
Aletleri Kataloğu 2004
Ø
http:// www.bilginoğlu –
endüstri.com.tr
