Ölçme Kontrol ve Markalama - 2. Ders : Kumpas ve Kullanım Alanları

Örnek: Dijital Kumpas

AYARLANABİLİR ÖLÇÜ ALETLERİ

Sürmeli Kumpaslar

       Ayarlanablen bölüntülü ölçü aletleridir. Kumpaslar uzunluk ölçülerini, iç çap, dış çap, derinlik ve kanal ölçülerini ölçmede kullanılır.

        Kumpaslar cetvel ve sürgü olmak üzere iki esas parçadan meydana gelmiştir. Sabit çene cetvelle, hareketli çene ise sürgü ile tek parça halinde yapılmıştır. Sürgü üzerinde verniyer bölüntüsü vardır. Cetvelin bir tarafı (mm), diğer tarafı ise (") parmak bölüntülü olarak yapılır. Kumpaslar paslanmaz çelikten yapılırlar. Şekil 1.2. Cetvellere göre ölçme hassasiyetleri daha yüksektir. Ölçüyü dijital ve saatli olarak otamatik gösteren kumpaslarda vardır. Resim 1.6-1.7

Şekil 1.2 : Sürmeli kumpasın kısımları

Resim 1.6:  Saat kadranlı sürmeli kumpas

Resim 1.7:  Dijital göstergeli kumpaslar

Kumpaslar ölçü sistemleri ve kullanım alanlarına göre aşağıdaki gibi gruplandırılır

     

Ölçü Sistemlerine Göre

Ø   Metrik ölçü sistemine göre yapılan kumpaslar

·   1/10 mm verniyer taksimatlı kumpaslar

·   1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar

·   1/50 mm verniyer taksimatlı kumpaslar

Ø   Parmak ölçü sistemine göre yapılan kumpaslar

·   1/32 " verniyer taksimatlı kumpaslar

·   1/64 " verniyer taksimatlı kumpaslar

·   1/128 ″ verniyer taksimatlı kumpaslar

·   1/192″ verniyer taksimatlı kumpaslar

·   1/1000" verniyer taksimatlı kumpaslar

Ø   Kullanım Alanlarına Göre Kumpaslar

·   İç ve dış çap kumpasları

·   Derinlik kumpasları

·   Özel kumpaslar

·   Modül kumpasları

Metrik Ölçü Sistemine Göre Yapılan Kumpaslar

1/10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar

Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 9 mm’lik kısım verniyer üzerinde 10 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvelin üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 9 / 10 = 0,9 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,9 = 0,1 mm’dir. Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden sonra 0,1 olarak okunur.Şekil 1.3

Şekil-1. 3 :1 / 10 mm Veniyer Taksimatlı Kumpasların Bölüntüleri

1 / 10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma

Örnek  1 . 1

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgi ile çakışmıştır. Buna göre okunan ölçü 7 mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10. çizgisi çakıştığı için buna göre ölçülen değer:   7 mm’dir.

Örnek  1 . 2

Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 62 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 4. çizgisi cetvel üzerindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre ölçülen değer;

62 + 0,4 = 62,4 mm’dir.

1/20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar

Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm’lik kısım sürgü üzerinde 20 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 19 / 20 = 0,95 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,95 = 0,05 mm’dir. Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden sonra 0,05 olarak okunur.Şekil 1. 4

Şekil 1.4 : 1 / 20 mm Veniyer Taksimatlı Kumpasların Bölüntüleri

1 / 20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma

  Örnek 1.3

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan ölçü 7 mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10. çizgisi çakıştığı için ölçülen değer:

7 + ( 0,05 x 10 ) = 7,50 mm’dir.

Örnek  1. 4

Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 51 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 7. çizgisi cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer:

51 + ( 0,05 x 7) = 51,35 mm’dir.

1/50 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar

Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 49 mm ‘lik kısım sürgü üzerinde 50 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzeindeki çizgi aralığı  49 / 50 = 0,98 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,98 = 0,02 mm ‘dir.  Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden sonra 0,02 olarak okunur Şekil  1.5

Şekil 1.5 : 1 / 50 mm Veniyer taksimatlı kumpasların bölüntüleri





1 / 50 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma

Örnek : 1.5

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 40. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan ölçü 40 mm ve 41mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 40. çizgisi çakıştığı için; ölçülen değer:

40 + (0,02 x 40) = 40,80 mm’dir.

Örnek: 1.6

Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 61 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 17. çizgisi cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer:

61 + (0,02 x 17) = 61,34 mm’dir.

Kullanım Alanlarına Göre Kumpaslar

İç ve Dış Çap Kumpasları

Bu kumpaslar daha önceki sürmeli kumpaslar ile aynı kumpaslardır.

Derinlik Kumpasları

Bu kumpaslarla kademeli kanal, delik derinlikleri ölçülür. Ölçülecek gerecin özelliğine göre değişik çeşitleri vardır. Resim 1.7: Derinlik kumpası, Şekil 1.6 Derinlik ölçme uyg.

Özel Kumpaslar

Değişik biçimli ve konumlu parçaların boyutlarını ölçmek veya kontrol etmek amacı ile kullanılır.

Modül Kumpasları

Dişli çarkların diş genişliği ve diş üstü yüksekliğinin ölçülmesinde kullanılır.

Kumpasların Kullanılması, Bakımı ve Korunması

Ø  Ölçü hassasiyetine uygun kumpas seçilmelidir

Ø  Kumpas sürgüsünün cetvel üzerinde boşluksuz çalışıp çalışmadığına bakılmalıdır

Ø  Çeneler kapalı durumda iken sıfır çizgileri çakışır durumda ve çeneler birbirine yapışık olmalıdır

Ø  Ölçüm sırasında sürgüye fazla basma kuvveti uygulanmamalıdır

Ø  İş parçasına önce sabit çene temas ettirilmeli, daha sonra hareketli çene sürülerek temas etmelidir

Ø  Sıcak parça ve çapaklı parça kesinlikle ölçülmemelidir

Ø  Kumpaslar kesici ve darbe aletlerinden uzak tutulmalıdır

Ø  Kumpasların çeneleri pergel gibi veya cetvel kısmı çelik cetvel gibi kullanılmamalıdır

Ø  Ölçme işlemi bittikten sonra kumpas çeneleri kapatılıp özel kutularına konulmalıdır

Ø  Uzun süre kullanılmayacak kumpaslar asitsiz yağlar (vaselin) ile yağlanıp kutularında saklanmalıdır. Şekil 1.7’de kumpas okuma hataları verilmiştir

Şekil 1.7 : Kumpas Okuma ve Yapılan Hatalar

KAYNAK:

Ø    BAĞCI Mustafa, Yakup ERİŞKİN,. Ölçme Bilgisi ve Kontrol, M.E.B Basımevi İstanbul  1988

Ø    ÇELİK Salih, Ölçme ve Kontrol, M.E.B Basımevi, İstanbul 1989

Ø    SERFİÇELİ Y.Saip,  Metal işleri Meslek Teknolojisi 1 Genç Büro Basımevi Ankara 2000

Ø    Mitutoyo. Hassas Ölçü Aletleri Kataloğu 2004

Ø    http:// www.bilginoğlu – endüstri.com.tr